کم کم عبارت ” حباب اینترنتی ایران ” خود را به ادبیات استارتاپی کشور تحمیل می کند؛ حبابی که از حباب دات کام امریکا منشاء و الگو گرفته است.
حباب دات کام (به انگلیسی: Dot-com Bubble) یک حباب اقتصادی در خلال سالهای ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ میلادی بود که طی آن بازارهای بورس سهام کشورهای صنعتی دنیا شاهد رشد سریع ارزش مالی شان بودند که از رشد بخش اینترنت و شاخههای مرتبط با آن ناشی میشد.
از مشخصههای این دوره تأسیس گروه جدیدی از شرکتهای بر پایهٔ اینترنت بود که به طور کلی به آنها شرکت دات کام گفته میشد. شرکتها دریافته بودند که اگر یک پیشوند «-e» به ابتدای نام خود و یا یک پسوند «دات کام» به انتهای نام خود بیفزایند، بهای سهام آنها در بازار افزایش مییابد. ( ویکی پدیا ).
بسیاری از شرکتهای دات کام در آن زمان با زیانهای سنگین (مانند آمازون و سیسکو) مواجه شدند یا پرونده شان با شکست همراه بود.
از جمله بزرگترین کسب و کارهای اینترنتی شکست خورده سایت فروش غذای حیوانات خانگی pets.com بود که در سال نخست فروش خود حدود ۲۰ میلیارد دلار به دست آورد و ۶۰٪ صاحبان حیوانات خانگی آمریکا، حداقل یک بار از این سایت خرید کرده بودند.
این در حالی بود که رشد باورنکردنی این بازار و مبدل شدن آن به یک بازار بینالمللی، توجه معاملهگران را به عنوان یک اقتصاد جدید به خود جلب کرد. در این دوره، شرکتهای دات کام به جای ارائه برنامههای موثق کسبوکار به ایدهپردازیهای غیر واقعی پرداختند.
شرکتهایی که حتی برنامهای برای اهداف یکساله خود نداشتند، مقدار زیادی دلار دریافت کرده و به سهامداران وعده مایکروسافت شدن دادند.
[irp posts=”5446″ name=”اکوسیستم استارتاپی ایران : آسیب شناسی تحلیلی و تحلیل تجربی”]
اما در ایران چه شرایطی را پیش روی خود خواهیم داشت؟ آیا حباب اینترنتی ایران همچون این تجربه، به زودی می ترکد؟
در ابتدا نگاهی بیاندازیم به شرایط و فضای کسب و کارهای اینترنتی در ایران:
باور به سودده بودن تجارت الکترونیک
در ابتدا می توان موفقیت بی نظیر دیجی کالا را شکست تابوی بازار سنتی کسب و کار دانست. دو برادر جوانی که توانستند با فروش روزانه میلیاردی پا به پای کسب و کارهای سنتی پیش رفته و از بسیاری از آنها جلو بزنند.
همین امر سبب شد تا عموم مردم و فعالان اقتصادی، اینترنت و فضای مجازی را به عنوان بستری جدید برای کسب و کارهای مدرن قبول کنند اما این پذیرش، در کنار موفقیت نام های دیگری همچون زودفود، نت برگ و … بیش از آنکه فعالان بزرگ اقتصادی و سرمایه گذاران کلان را به خود جذب کند، جوانان و قشر متوسط جامعه را با خود همراه کرد.
اما سر و صدای بامیلو و مخصوصاً موفقیت اسنپ توانست نگاه کل جامعه – حتی بدنه دولت – را به کسب و کارهای نوپا معطوف سازد.
دامن زدن به تب و تاب استارتاپی
شاید یکی از آسیب هایی که خطر حباب اینترنتی ایران را افزایش داده دامن زدن به تب و تاب استارتاپی در کشور می باشد.پیش از آنکه به طور علمی و عملی مفهوم استارتاپ در کشور جا بیافتد رویدادهای استارتاپی با سرعت زیادی در کل کشور تکثیر شدند.
رویای کسب درآمدهای بالا از اینترنت، باور غلط راه اندازی استارتاپ در راه اندازی سایت و اپلیکیشن و کسب درآمد از آن، کپی کردن از کسب و کارهای اینترنتی موفق، هدر دادن سرمایه های مالی و زمانی و … تنها بخشی از آسیب های بدنه نوپای اکوسیستم استارتاپی ایران به شمار می رفت.
در واقع پیش از آنکه در کشور، استارتاپ موفقی داشته باشیم و چندین فرد استارتاپی رهبری اکوسیستم را بر عهده بگیرند واژه و رویای استارتاپ در کشور گسترش یافت.
تغییر قواعد بازی با ورود شتابدهنده ها
با ورود شتابدهنده ها به اکوسیستم، قواعد این بازی جدی تر گرفته شد؛ انگیزه ها افزایش یافت و رقابت برای ورود به شتابدهنده رشد کمی و کیفی استارتاپها را به دنبال داشت.
گرچه خود شتابدهنده ها هم تازه کار بودند و به نقل از استارتاپهایی که در چرخه اول وارد آنها شدند آزمون و خطاهای بسیاری روی آنها انجام شد تا روال و چارچوب کاری یک شتابدهنده در کشور شکل بگیرد.
اما در سال اخیر تب و تاب راه اندازی شتابدهنده هم گسترش یافته است! به طوری که مرتباً شاهد تاسیس یک شتابدهنده جدید هستیم و این امر در حالی انجام می شود که گاهاً نسبت به هویت برخی از آنها، سابقه عملکرد تیم شان، برنامه های منتورینگ و شتابدهی آنها خبری نیست و در مورد استارتاپهایی را که پذیرفته اند نیز اطلاع رسانی نمی شود.
این امر از نگاه بیرون به گونه ای است که گویی تاسیس شتابدهنده هم نوعی کسب و کار استارتاپی به شمار می رود! یکی از عوامل گسترش تب و تاب استارتاپی همین شتابدهنده ها هستند که سعی دارند برای جلب توجه سرمایه گذاران و سوق دادن جوانان به راه اندازی استارتاپ، بازار داغ تری برای خود ایجاد نمایند.
[irp posts=”5170″ name=”سو استفاده شرکتهای ایرانی از تب و تاب استارتاپی کشور”]
نقش سرمایهگذاران در حباب اینترنتی ایران
سرمایه گذاران به دنبال فرصتهای بکر سرمایه گذاری بوده و اخیراً هم توجهشان به بازار کسب و کارهای اینترنتی معطوف شده است؛ بازاری که نسبت به عمده کسب و کارها به سرمایه اولیه کمتری نیاز دارد.
گرچه هنوز برخی از سرمایه گذاران نسبت به ریسک موجود در این حوزه جانب احتیاط را رعایت می کنند اما موفقیتهایی نظیر اسنپ سبب شده تا حتی یکی از بانکهای دولتی ( ملی ) 80 میلیارد تومان در تپسی به ازای 25 درصد سهام آن سرمایه گذاری کند.
این رقم های نجومی و توجه سرمایه گذاران کلان به این حوزه به خودی خود می تواند بازار تجارت آنلاین کشور را داغ تر کرده و نوعی رقابت میان سرمایه گذاران در سرمایه گذاری حوزه کسب و کارهای نوپا ایجاد کند.
این رقابتها می تواند افزایش رقم های سرمایه گذاری را به همراه داشته باشد که در نگاه اول ممکن است به ذائقه استارتاپی ها خوش آید اما تجربه های عینی ثابت کرده دریافت رقم های کلان، بیش از نیاز و ارزش استارتاپ می تواند خود عامل شکست استارتاپ محسوب گردد.
نقش جوانان در حباب اینترنتی ایرانی
از سویی دیگر، سرمایه گذاری های میلیاردی تب و تاب استارتاپی را بین جوانان و علاقه مندان این حوزه بیشتر و بیشتر می کند؛ رویای دریافت چند صد میلیون و چند میلیارد تومان سرمایه کار و راه اندازی و مدیریت کسب و کاری میلیاردی وسوسه ای جدی خواهد بود که سبب گرایش بیش از پیش افراد به این حوزه شده است.
لذا به جای کسب تجربه و آشنایی با اکوسیستم استارتاپی، مستقیماً راه اندازی استارتاپ را در دستور کار قرار داده و از هر دری برای جذب سرمایه استفاده می کنند؛ همین امر سبب خواهد شد به جز بخش اندکی از استارتاپها که موفق به جذب سرمایه می شوند طیف وسیعی از آنهایی که به امید جذب سرمایه آستین همت را بالا زدند به خاطر عدم تامین مالی پرونده شان بسته شود.
ایده های کپی شده
در ابتدا همه دنباله رو دیجی کالا بوده و تب راه اندازی فروشگاه اینترنتی بالا گرفته بود.پس از شکستهای فراوان در این بخش، حوزه های آگهی اینترنتی (دیوار)، تخفیف گروهی(نت برگ) و سفارش اینترنتی غذا(زودفود) مد روز شده بود و پس از آن، ایده راه اندازی سیستم فروش بلیط سفر به واسطه موفقیت علی بابا سبب شد تا سایتهای متعددی در این زمینه راه اندازی شوند.
هم اکنون هم ایده راه اندازی سرویس تاکسی آنلاین همچون اسنپ و تپسی توجه همه را به خود جلب کرده است. این دنباله روی از ایده های موفق بدون تحقیق و برنامه ریزی مناسب انجام شده و در اکثر موارد، استراتژی رقابت و منابع مالی کافی برای سهم بازار آن در نظر گرفته نمی شود.
این امر به تنهایی سبب شکست بسیاری از ایده های کپی شده و هدررفت سرمایه های مالی، زمانی و روانی افراد شده است که از ضعف دانش حقیقی راه اندازی کسب و کارهای نوپا و عدم شناخت صحیح از بازار نشات گرفته است.
[irp posts=”6622″ name=”دلال های استارتاپی ،مشاوران و منتورهای سودجو در کمیناند!”]
نتیجه گیری: حباب اینترنتی ایران
گرچه فضای ایران 96 با آمریکای 2000 بسیار متفاوت است و تجربه و دانش استارتاپی کشور با سرعت زیادی رشد می کند اما حباب اینترنتی ایران موضوعی است که فعلاً به صورت زمزمه هایی خفیف شنیده می شود.
اصلی ترین عاملی که می توان سبب ایجاد و ترکیدن حباب اینترنتی ایران گردد ورود و تزریق سرمایه به این بازار بیش از ظرفیت آن می باشد؛ چرا که این امر احتمال خروج ناگهانی سرمایه و شکست استارتاپ را نیز به دنبال خواهد داشت ( همچون استارتاپ فروشگاه اینترنتی پاویش که با کیفیت بالایی کار خود را آغاز کرد اما به دلیل خروج ناگهانی سرمایه گذار و عدم تامین مالی، پروژه تعطیل شد).